Kogo sąd może przesłuchać na rozprawie rozwodowej?
Sprawy rozwodowe rzadko kiedy należą do przyjemnych. Aby sąd orzekł o rozwodzie, musi przede wszystkim ustalić wystąpienie koniecznych przesłanek, tj. trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Nie da się ukryć, że rozwodzący się małżonkowie, którzy muszą zostać przecież przesłuchani przez sąd, często starają się, zwłaszcza w sprawach o rozwód z orzeczeniem o winie, wybielić siebie, a maksymalnie obciążyć winą za rozpad małżeństwa drugiego małżonka.
Stąd też, niezwykle istotne są zeznania złożone przez obserwatorów pożycia małżeńskiego rozwodzących się małżonków. Mogą oni, w oderwaniu od zeznań stron, odnieść się do tego, jak wyglądał związek rozwodzących się małżonków, w jaki sposób traktowali się wzajemnie, jakie mieli relacje z dziećmi itd.
Wobec powyższego, najczęściej świadkami w sprawach rozwodowych są osoby z najbliższego otoczenia małżonków – członkowie rodziny czy znajomi. Powołując daną osobę na świadka we własnej sprawie rozwodowej, należy mieć na uwadze, że taka osoba powinna być w stanie wnieść coś konkretnego i przydatnego podczas rozwodu, opierając się w szczególności na swoich obserwacjach.
Nie przeprowadza się dowodu z zeznań podczas rozprawy rozwodowej:
- małoletnich poniżej 13. roku życia,
- zstępnych małżonków (dzieci, wnuków, którzy nie ukończyli 17. roku życia),
- osób niezdolnych do postrzegania i wyartykułowania swoich obserwacji (w szczególności osób zaburzonych psychicznie itp.),
- wojskowych i urzędników, których nie zwolniono z tajemnicy służbowej,
- przedstawicieli ustawowych stron (np. rodzice czy opiekunowie prawni),
- mediatora co do faktów, o których dowiedział się podczas mediacji, chyba że został zwolniony z obowiązku zachowania tych faktów w tajemnicy.
Wymienione osoby nie mogą być świadkami w postępowaniu, należy jednak rozróżniać przesłuchanie od wysłuchania. Rozmowa z dzieckiem rozwodzących się małżonków może bowiem dostarczyć wielu cennych informacji na temat rozpadu małżeństwa, ale też pomóc w dalszym ustaleniu kontaktów z dzieckiem itd. – tego rodzaju informacyjne wysłuchanie należy jednak przeprowadzić w komfortowych dla dziecka warunkach, poza salą sądową, jeśli jest to wskazane, w obecności psychologa. Już sam rozwód rodziców stanowi dla dziecka niebywale stresujące doświadczenie.
Czy osoba wezwana do złożenia zeznań w charakterze świadka może odmówić ich złożenia? Co do zasady, świadkowi takie uprawnienie nie przysługuje, chyba że są to:
- rodzice, dziadkowie, dalsi wstępni,
- dzieci (w tym przysposobione), wnuki, dalsi zstępni,
- rodzeństwo,
- powinowaci w tej samej linii lub stopniu (na przykład teściowie),
Takie osoby mogą skorzystać z prawa do odmowy składania zeznań, o co są pytane przez sąd przed przystąpieniem do odebrania od nich zeznań.
Możliwe jest również skorzystanie z prawa do odmowy udzielenia odpowiedzi na konkretne pytanie, jeżeli udzielenie na nie odpowiedzi mogłoby narazić świadka lub jego bliskich na “odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej”. Również osoba duchowna ma prawo odmówić zeznań co do faktów, o których dowiedziała się na spowiedzi.
Co ważne, nawet jeśli świadkowi przysługuje prawo do odmowy zeznań albo w jego ocenie nie ma on nic ważnego do powiedzenia w sprawie, ma on obowiązek stawić się w sądzie na wezwanie, pod rygorem nałożenia na niego grzywny. Świadkowi przysługuje prawo złożenia wniosku o przesłuchanie go przed sądem w miejscu jego zamieszkania, jeśli dojazd do sądu, w którym toczy się sprawa, byłby dla niego zbyt utrudniony. Świadek ma obowiązek zeznawać przed sądem zgodnie z prawdą, pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.