Instytucja skargi nadzwyczajnej
W ostatnim czasie w naszej kancelarii pojawia się coraz więcej spraw, w których to zapadłe orzeczenia sądowe w sprawach cywilnych (w tym także z przed nawet te, które uprawomocniły się ponad 10 lat) rażąco naruszają powszechnie obowiązujące prawo, w tym zasady konstytucyjne. Bardzo często osoby obarczone takimi orzeczeniami poddają się i rezygnują z dalszej walki o swoje prawa, myśląc że orzeczenie nie może zostać już wzruszone. Niemniej jednak polski ustawodawca zadbał, aby w takich sytuacja obywatel nie pozostał „bezbronny” wprowadzając w nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym z 2018 r. instytucję skargi nadzwyczajnej. Czym jest zatem skarga nadzwyczajna, przez kogo i kiedy może zostać wniesiona? O tym poniżej.
Skarga nadzwyczajna jest wyjątkową instytucją, z której można skorzystać tylko wtedy gdy jest to konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie, o ile:
- Orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji.
- Orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie.
- Zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.
– a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Do nadzwyczajnych środków zaskarżenia należą przede wszystkim kasacja oraz skarga o wznowienie postępowania.
Mimo spełnienia powyższych warunków przez osobę, której prawomocne orzeczenie dotyczy, nie może ona wnieść samodzielnie skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego (także za pomocą profesjonalnego pełnomocnika procesowego). Ustawa o Sądzie Najwyższym przewiduje bowiem zamknięty katalog podmiotów, uprawnionych do złożenia skargi nadzwyczajnej. Są to:
- Prokurator Generalny.
- Rzecznik Praw Obywatelskich.
- Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.
- Rzecznik Praw Dziecka.
- Rzecznik Praw Pacjenta.
- Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego.
- Rzecznik Finansowy, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców.
- Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
A zatem aby złożyć skargę nadzwyczajną, zainteresowana osoba jest zobowiązana do złożenia wniosku do wyżej wymienionych podmiotów o złożenie skargi nadzwyczajnej. Tytułem przykładu, taki wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich wnosi się na formularzu poprzez jego stronę internetową. Wniosek powinien zawierać merytoryczne uzasadnienie dotyczące rodzaju naruszeń prawa oraz niemożności wzruszenia orzeczenia nadzwyczajnymi środkami odwoławczymi. Co więcej do wniosku winny zostać również załączone wszelkie załączniki, które ułatwią wyżej wymienionymi podmiotom analizę wniosku pod kątem możliwości złożenia skargi nadzwyczajnej (np. fotografie akt sprawy).
Co ważne, skarga nadzwyczajna jest obwarowana terminami ustawowymi do jej wniesienia. Co do zasady skarga może zostać wniesiona, gdy od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenie nie upłynęło 5 lat. Niemniej jednak, ustawa przewiduje dodatkowy termin dla orzeczeń, które uprawomocniły się nawet kilkadziesiąt lat temu (a dokładnie od 17 października 1997 r.). W takim przypadku skarga może zostać złożona w przeciągu 6 lat od dnia wejścia w życie nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym, która wprowadziła skargę nadzwyczajną (a więc w terminie do dnia 2 kwietnia 2024 r.).