Czym jest skarga paulińska?

Wiele osób nie spłaca zaciągniętych przez siebie zobowiązań przez co popada w długi. W takim przypadku, dłużnik musi pogodzić, że może stracić część swojego majątku. Niemniej jednak niektórzy dłużnicy próbują zachować swój dobytek, robiąc to z pokrzywdzeniem wierzyciela. W takich sytuacjach wierzyciel może skorzystać z skargi paulińskiej regulowanej przez Kodeks cywilny. Instytucja ta wywodzi się z prawa rzymskiego i stanowi ochronę wierzyciela przed niewypłacalnymi dłużnikami.

Skarga paulińska będzie miała zastosowanie, gdy dłużnik doprowadził się do stanu niewypłacalności lub ją powiększył, a korzyść odniosła osoba trzecia.  W ten sposób jego działanie, polegające na dokonaniu ważnej czynności prawnej jest pokrzywdzeniem wierzyciela. Dzięki zastosowaniu skargi paulińskiej wierzyciel ma możliwość żądania uznania nielojalnej czynności dłużnika za bezskuteczną.

Tak więc przedmiotem zaskarżenia będzie ważna czynność prawna dłużnika, która doprowadziła do jego niewypłacalności lub pogłębienia tej niewypłacalność. Przyjmuję się, że termin niewypłacalności oznacza stan, gdy dłużnik nie ma możliwości spłaty swoich zobowiązań finansowych. Między zaskarżoną czynności, a powstaniem lub pogłębieniem niewypłacalności dłużnika musi istnieć związek przyczynowy. Skutkiem więc czynności prawnej ma być niewypłacalność bądź pogłębienie tej niewypłacalności. Co istotne, to na wierzycielu będzie spoczywał ciężar dowodowy wykazania niewypłacalności dłużnika.

Ponadto, aby wierzyciel mógł żądać bezskuteczności czynności dokonanej przez dłużnika, muszą wystąpić  przesłanki o charakterze podmiotowym. Art. 527 § 1 wymaga, aby dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Oznacza to, że dłużnik wiedział, iż dokonana przez niego czynność prawna może doprowadzić do jego niewypłacalności lub jej powiększenia. Kodeks cywilny wprowadza również domniemanie istnienia świadomości pokrzywdzenia wierzyciela, gdy niewypłacalny dłużnik dokonał darowizny.

Drugą przesłanką podmiotową skargi paulińskiej jest zła wiara osoby trzeciej, a więc osoby, która nabyła korzyść od dłużnika. Polega to na tym, iż osoba trzecia wie, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela albo przy zachowaniu należytej staranności mógł uzyskać o tym informację. 

Warto również zaznaczyć, że art. 527 § 3 wprowadził domniemanie złej wiary osoby trzeciej w przypadku, gdy osobą trzecią, która uzyskała korzyść majątkową jest osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem. Termin bliski stosunek odnosi się zarówno do osób spokrewnionych z dłużnikiem jak i takich z którymi dłużnika łączy np. przyjaźń czy faktyczna więź uczuciowa. Identyczne domniemanie dotyczy również sytuacji, gdy wskutek czynności prawnej korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych.

Ponadto art. 528 Kodeksu cywilnego wprowadza zasadę wyłączenia złej wiary osoby trzeciej w przypadku dokonania czynności bezpłatnej. Oznacza to, że wierzyciel może żądać uznania za bezskuteczną czynność, dzięki której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie od dłużnika (np. darowizną), nawet w przypadku gdy ta osoba nie wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Spełnienie powyższych przesłanek wynikających z regulacji Kodeksu cywilnego, umożliwia wierzycielowi żądanie uznania za bezskuteczną czynność prawną dłużnika, dokonaną z pokrzywdzeniem wierzyciela przed Sądem. Sposób wniesienia skargi pauliańskiej do Sądu zostanie omówiony w następnej publikacji.