Jak legalnie bronić się przed bezprawnym atakiem ?
Obrona konieczna jest jednym z kontratypów, a więc okolicznością, która wyłącza bezprawność czynu zabronionego, regulowanych przez polskie prawo karne. Mimo, iż w ramach obrony koniecznej zostaje popełnione przestępstwo, to jednak popełniony czyn jest zgodny z prawem jako, iż odpierany jest zamach na dobro prawne. Niemniej jednak odpierając bezprawny zamach na dobro prawne może dojść do przekroczenia granic obrony koniecznej. W związku z tym warto wiedzieć w jakich warunkach i w jaki sposób można skorzystać z obrony koniecznej zgodnie z obowiązującym prawem.
Czym jest obrona konieczna ?
Obrona konieczna regulowana jest przez art. 25 Kodeksu karnego. Zgodnie z nim obrona konieczna polega na odparciu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem. W związku z tym, aby dane zachowanie można było zakwalifikować jako obronę konieczną muszą wystąpić dwie przesłanki.
Przede wszystkim obrona konieczna ma być reakcją na zamach na dobro chronione prawem. Zamach ten musi być, bezprawny i rzeczywisty. Będzie to więc każde sprzeczne z normami prawnymi zachowanie człowieka, które stwarza obiektywne i realne niebezpieczeństwo dla jakiekolwiek dobra chronionego przez prawo. Ponadto cechą zamachu będzie również jego bezpośredniość, co oznacza, iż sprawca rozpoczął już naruszenia dobra prawnego lub istnieje duże ryzyko iż sprawca niezwłocznie zagrozi temu dobru. Formą zamachu będzie najczęściej działanie, niemniej jednak pogląd judykatury dopuszcza również formę zaniechania.
Drugą przesłanką kontratypu regulowanego przez art. 25 Kodeksu karnego jest obrona, rozumiana jako czynności polegające na odpieraniu zamachu. Niezbędnym elementem obrony jest konieczność. Obrona powinna wynikać z realnej potrzebny odparcia zamachu na dobro chronione prawem, a więc być niezbędna. Ponadto sądownictwo powszechne przyjmuję iż elementami obrony koniecznej są świadomość zamachu i wola obrony. Tak więc osoba korzystająca z obrony koniecznej powinna zarówno wiedzieć wiedzieć, że odpiera bezprawny zamach jaki wyrażać wolę obrony, a nie wolę odwetu.
Przekroczenie granic obrony koniecznej
Obrona konieczna musi mieścić się w granicach regulowanych przez Kodeks karny. Ich przekroczenie może narazić broniącego na odpowiedzialność karną. Polskie prawo karne wyróżnia dwie formy przekroczenia granic obrony koniecznej.
Pierwsza z nich to tzw. eksces intensywny, a więc niewspółmierność obrony. Broniący w sytuacji odparcia zamachu na dobro prawne powinien skorzystać z środków koniecznych oraz adekwatnych do niebezpieczeństwa zamachu. Skorzystanie z środków obrony, które są niewspółmierne do odparcia zamachu, będzie oznaczać przekroczenie granic obrony koniecznej. Ponadto powszechny pogląd przyjmuję, iż eksces intensywny występuje również gdy naruszone u napastnika dobro jest cenniejsze niż to, które stanowi przedmiot obrony koniecznej.
Drugą formą przekroczenia granic obrony koniecznej jest tzw. eksces ekstensywny, czyli przekroczenie czasu obrony koniecznej. Może on polegać na przedwczesności obrony koniecznej lub skorzystanie z obrony koniecznej bezpośrednio po zakończeniu zamachu na dobro prawne.
Skutkiem przekroczenia granic obrony koniecznej jest odpowiedzialność karna. Niemniej jednak Sąd może skorzystać z nadzwyczajnego załagodzenia kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia z uwagi na fakt w jakiej sytuacji znalazł się broniący. Ponadto ustawodawca wyróżnił sytuację, gdy broniący przekroczył granicę obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia.
W takim przypadku broniący nie podlega karze.
Ustawodawca przewidział również przypadek przekroczenia granic obrony koniecznej przy odpieraniu zamachu na tzw. mir domowy. Pojęcie zamachu na mir domowy oznacza odpieranie zachowania polegającego na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu lub na przylegających do nich ogrodzony teren albo odpieranie zamachu poprzedzonego wdarciem się do tych miejsc. W takiej sytuacji broniący nie będzie podlegał karze chyba, że rażąco naruszy granice obrony koniecznej. W ten sposób ustawodawca szczególnie chroni pozycję broniącego na terenie jego miejsca zamieszkania.