Okres ochronny stosunku pracy

4 lata przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracownika, podlega on szczególnemu reżimowi ochronnemu, który gwarantowany jest przez kodeks pracy. Pracodawca w tym czasie nie może wypowiedzieć umowy o pracę. Taka ochrona umożliwia pracownikowi kontynuowanie pracy, aż do chwili osiągnięcia wieku emerytalnego. Co może zrobić pracownik, gdy zasada ta zostanie naruszona?

Ochrona w wieku przedemerytalnym

Pracownik wkracza w okres przedemerytalny najpóźniej 4 lata przed przejściem na emeryturę. Co istotne wiek emerytalny rozumiany jest jako powszechny wiek emerytalny (65 lat dla mężczyzn, 60 dla kobiet) bądź obniżony dla wybranych grup zawodowych. Oznacza to, iż co do zasady w przypadku kobiet będzie to 56 rok życia, natomiast w przypadku mężczyzn przekroczenie 61 roku życia.

W tym czasie pracownik podlega szczególnej ochronie stosunku pracy, która jest gwarantowana na mocy art. 39 Kodeksu pracy, który wyklucza możliwość wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę. Niemniej jednak pracodawca może legalnie doręczyć wypowiedzenie umowy o pracę w dniu poprzedzającym dzień osiągnięcia wieku przedemerytalnego. W takim przypadku okres wypowiedzenia będzie biegł w okresie ochronnym stosunku pracy.

Należy również zwrócić uwagę na fakt, iż osiągnięcie wieku przedemerytalnego będzie chroniło w szczególności pracowników zatrudnionych na podstawie umowy na czas nieokreślony. Pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony będzie podlegał ochronie przedemerytalnej jedynie na czas trwania umowy o pracę. Po wygaśnięciu stosunku pracy, pracodawca nie będzie miał obowiązku ponownego zatrudnienia pracownika zatrudnionego uprzednio na czas określony, mimo iż będzie podlegał on ochronie.

Warto również zwrócić uwagę, iż ochrona stosunku pracy w wieku przedemerytalnym dotyczy wyłącznie wypowiedzenia definitywnego i wypowiedzenia warunków pracy oraz płacy. Ochrona ta natomiast nie dotyczy przypadków rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, bądź za porozumieniem stron. Potwierdza to również utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego (patrz: wyrok Sądu Najwyższego w sprawie o sygnaturze akt: III PK 99/13; LEX nr 2552004)

Przepisy prawa pracy regulują jednak wyjątki, które wyłączają ochronę pracownika w przypadku osiągnięcia wieku przedemerytalnego. Umowa o pracę w okresie przedemerytalnym może być wypowiedziana w szczególności w przypadku:

  1. Uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 40 kodeksu pracy).
  2. Ogłoszenia likwidacji pracodawcy (art. 411 kodeksu pracy).
  3. Ogłoszenia upadłości pracodawcy (art. 411 kodeksu pracy).

Co może zrobić pracownik w przypadku bezprawnego wypowiedzenia umowy o pracę w okresie przedemerytalnym?

Przepisy prawa pracy gwarantują pracownikowi skuteczne „narzędzia” do walki z wadliwym wypowiedzeniem umowy o pracę w okresie przedemerytalnym. Zwolniony pracownik ma prawo odwołania do Sądu pracy na podstawie art. 44 kodeksu pracy. W przypadku uprzedniego zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, Sąd może orzec o  odszkodowaniu, bądź o bezskuteczności wypowiedzenia umowy, a jeżeli umowa uległa rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach oraz o wynagrodzeniu za okres pozostawiania bez pracy.

W sytuacji wypowiedzenia umowy o pracę na czas określony w okresie przedemerytalnym, Sąd może orzec o odszkodowaniu na mocy art. 50 kodeksu pracy. Niemniej jednak wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie o sygnaturze akt P 133/15 przyznał również pracownikom w okresie przedemerytalnym możliwość domagania się orzeczenia o bezskuteczności umowy, a jeżeli umowa uległa rozwiązaniu – przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach oraz o wynagrodzeniu za cały okres pozostawiania bez pracy. Trybunał Konstytucyjny argumentując swoje stanowisko zwrócił uwagę, iż brak możliwości żądania przez pracownika znajdującego się w okresie przedemerytalnym bezskuteczności wypowiedzenia bądź przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach, jest pogwałceniem zasady równości gwarantowanej przez Konstytucję.