Podstawowe informacje
Jako że wielu z naszych rodaków udało się na emigrację, polskie regulacje prawa przewidziały ułatwienie dla złożenia oświadczenia o odrzuceniu bądź przyjęciu spadku przez osoby mieszkające na stałe za granicą. Obywatele Polski mieszkający za granicą mogą złożyć takie oświadczenie we właściwym terytorialnie urzędzie konsularnym Rzeczypospolitej Polskiej. W takiej sytuacji konsul potwierdzi własnoręczność podpisu spadkobiercy pod oświadczeniem o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Niemniej jednak, nie oznacza to, iż takie oświadczenie staje się skuteczne wraz z potwierdzeniem własnoręcznego podpisu spadkodawcy przez konsula. Aby oświadczenie było skuteczne musi zostać przedłożone w sądzie spadku, w terminie 6 miesięcy od chwili od chwili, w której dowiedzieli się o powołaniu do dziedziczenia (co do zasady będzie to chwila zgonu spadkodawcy). Co zaś w przypadku gdy spadkobierca odrzuci spadek, niemniej jednak nie wyśle oświadczenia złożonego przed konsulem?
Na podstawie art. 1019 § 2 Kodeksu cywilnego, spadkobierca który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania sześciomiesięcznego terminu. Natomiast art. 1019 § 1 Kodeksu cywilnego odsyła w tym zakresie do przepisów o wadach oświadczeń woli, w szczególności do art. 84 Kodeksu cywilnego (który ogranicza możliwość powołania się na błąd, wyłącznie do błędu istotnego, a tj. uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkobierca nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia woli o tej treści) oraz do art. 88 Kodeksu cywilnego (który uzależnia zastosowanie w/w instytucji od zachowania rocznego terminu liczonego od dnia wykrycia błędu).
Aby skorzystać z wyżej wskazanej instytucji, spadkobiercy muszą spełnić 2 podstawowe przesłanki. Przede wszystkim błąd musi być błędem istotnym. Jak podkreśla się w doktrynie błąd ten nie musi dotyczyć wyłącznie faktu, ale również może być to błąd co do prawa. W przypadku zaś złożenia oświadczenia w urzędzie konsularnym, niemniej jego nie wysłania do sądu spadku, będziemy mieć do czynienia właśnie z błędem co do prawa. Jednakże czy błąd ten będzie błędem istotnym zależeć będzie od okoliczności sprawy np. od tego czy spadkobierca w czasie wizyty w urzędzie konsularnym został rzeczywiście pouczony o konieczności wysłania oświadczenia do sądu spadku, bądź od tego w jakim stopniu spadkobierca posługuje się językiem polskim czy też ile czasu przebywa za granicą.
Ponadto spadkobierca jest zobligowany do złożenia wniosku o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, w rocznym terminie liczonym od dnia wykrycia błędu (np. od dnia powzięcia wiadomości o tym, że koniecznym było wysłanie oświadczenia złożonego w urzędzie konsularnym do sądu spadku).
Jeśli spadkobierca spełnia wyżej wymienione przesłanki, sąd na rozprawie zatwierdzi oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia woli o odrzuceniu spadku w terminie i jednocześnie umożliwi spadkobiercy złożenie oświadczeń o odrzuceniu spadku