Czy mają wpływ na odpowiedzialność sprawcy ?
Niniejszy artykuł podejmuje problematykę sytuacji, w których to sprawca czynu zabronionego popełnia go na szkodę innej osoby niż miał to w zamiarze. W takim zakresie mamy do czynienia z błędem co do osoby (z łac. error in persona) oraz zboczeniem działania (z łac. aberratio ictus vel iactus). Z perspektywy omawianej problematyki najważniejsze znaczenie ma to czy wyżej wskazane błędy mają istotne znaczenie w odniesieniu do odpowiedzialności karnej sprawcy oraz określenia strony podmiotowej czynu zabronionego.
Błąd co do osoby
Z błędem co do osoby mamy do czynienia, gdy sprawca w zamiarze popełnienia przestępstwa przeciwko osobie A na skutek pomyłki kieruje swoje działanie przeciwko osobie B. W związku z error in persona kluczowym jest określenie czy przestępstwo dokonane przeciwko osobie w wyniku pomyłki co do jej tożsamości jest błędem, który ma istotne znaczenie dla odpowiedzialności karnej sprawcy.
Powszechny pogląd przyjmuję, iż nie ma istotnego znaczenia dla odpowiedzialności sprawcy oraz kwalifikacji prawnej czynu. Tak, wiec sprawca będzie ponosił odpowiedzialność prawną mimo pomyłki co do tożsamości osoby pokrzywdzonej. Wyjątkiem będą sytuacje, gdy błąd dotyczył pokrzywdzonego o szczególnych właściwościach, które mają wpływ na kwalifikację prawną. Przykład może stanowić przestępstwo zamachu na życie Prezydenta, gdy sprawca w zamiarze zabójstwa mylnie zabija inną osobę, przez co dojdzie do zmiany kwalifikacji prawnej czynu zabronionego.
Ponadto w judykaturze występuje rozbieżność co do strony podmiotowej czynu popełnionego w błędzie co do tożsamości osoby np. zabójstwa powziętego z zamiarem bezpośrednim. Wątpliwość polega na tym, czy czyn popełniony w błędzie co do tożsamości osoby stanowi usiłowanie czynu przeciwko osobie objętej zamiarem oraz w ramach jedności czynu popełnienie nieumyślnie czynu skierowanego przeciwko osobie nieobjętej tym zamiarem czy mimo wszystko czyn w dalszym ciągu jest popełniony umyślnie. Dominujący poglądem jest ten wskazujący iż czyn ten w dalszym ciągu stanowi przestępstwo popełnione umyślnie.
Zboczenie z działania
Zboczenie działania polega na tym, iż sprawca działając z zamiarem popełnienia przestępstwa przeciwko osobie A z przyczyn od niego niezależnych popełnia przestępstwo przeciwko osobie B. Przykładem może być sytuacja, gdy sprawca chcąc zabić osobę A, oddaje strzał, ale pocisk odbija się tak niefortunnie, iż zabija osobę B.
Odpowiedzialność sprawcy nie budzi wątpliwości, lecz w ponownie mamy do czynienia z wątpliwością co do strony podmiotowej czynu zabronionego. Problem jest tożsamy z tym przy błędzie co do osoby, a więc czy czyn popełniony w wyniku zboczenia działania stanowi usiłowanie czynu przeciwko osobie objętej zamiarem oraz w ramach jedności czynu popełnienie nieumyślnie czynu skierowanego przeciwko osobie nieobjętej tym zamiarem czy mimo wszystko czyn w dalszym ciągu jest popełniony umyślnie. Przy zboczeniu z działania rozbieżność jest większa i od lat dzieli przedstawicieli dwóch wyżej wymienionych poglądów. Niemniej jednak Sąd Najwyższy przyjmuję, iż sprawca w przypadku zboczenia działania popełnia w dalszym ciągu przestępstwo umyślnie (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2002 r. w sprawie o sygnaturze akt: V KKN 141/01, LEX nr 53914).